बडादसैं आजबाट सुरु – पर्व, परम्परा र सामाजिक महत्व

नवलपुर । नेपालीहरूको महान् पर्व बडादसैं हरेक वर्ष आश्विन शुक्ल प्रतिपदादेखि सुरु भएर पूर्णिमासम्म १५ दिनसम्म धूमधामका साथ मनाइन्छ। यो पर्व केवल धार्मिक उत्सव नभएर सामाजिक, सांस्कृतिक र पारिवारिक एकताको प्रतीक पनि हो। दसैंको आरम्भ घटस्थापनाबाट हुन्छ, जसलाई शास्त्रीय रूपमा अत्यन्त पवित्र मानिन्छ।

घर–घरमा बिहानै वैदिक विधिपूर्वक दियो, कलश र गणेश स्थापना गरी दुर्गा देवीको आवाहन गरिन्छ। शरद् ऋतुको आश्विन महिनाको शुक्लपक्षमा पर्ने विजयादशमीको नवरात्र -बडादसैँ)को पहिलो दिन घरमा घटस्थापना गरी त्यस घटमा गोवरले रेखा बनाई जौ रोपण गरिन्छ । यसैगरी नदीबाट ल्याइएको बालुवाको वेदी बनाई त्यसमा पनि जौ छरिन्छ । विभिन्न जातजातिमा धान, गहुँ मकैजस्ता अन्न पनि जौमा मिसाएर छर्ने चलन छ । जौ रोपिएको घडामा विभिन्न देवीदेवताको आहृवान गरी घडामाथि थालीमा भगवती दुर्गाको प्रतिमा राखिन्छ । नवरात्रभरि भगवती दुर्गाका नौ स्वरूपको पूजा यस घडामा अवस्थित थालीमा गरिन्छ । दुर्गाका नौ स्वरूपको उल्लेख गर्दै बराहपुराणमा भनिएको छ । नवदुर्गा भन्नाले शैलपुत्री, ब्रहृमचारिणी, चन्द्रघण्टा, कुष्माण्डा, स्कन्दमाता, कात्यायनी, कालरात्री, महागौरी र सिद्धिरात्रीलाई बुझिन्छ । यसको साथै ती मातृशक्तिहरूमा ब्राहृमी, माहेश्वरी, कौमारी, इन्द्रायणी, चामुण्डा, वैष्णवी, नारसिंही, ईश्वरी, लक्ष्मी रहेका छन् । नवरात्रका विशेष दिन महासप्तमी, महाष्टमी र महानवमीका दिन क्रमशः महासरस्वती, महाकाली र महालक्ष्मीको विशेष आराधना गरिन्छ । यसरी रोपिएको जमराको अङ्कुर भगवती दुर्गाको प्रिय मानिन्छ र विजयादशमीको दिन टीका–प्रसादसँगै ग्रहण गरी समृद्धिको कामना गरिन्छ।

नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिका अनुसार घटस्थापनाको साइत बिहान ९:१३ बजे रहेको थियो। समितिका अध्यक्ष प्रा. शम्भुप्रसाद ढकालका अनुसार धार्मिक मान्यता अनुसार सूर्योदयकालमा घटस्थापना गर्नु शुभ मानिन्छ। घटस्थापनाको दिन कलशमा जल, पञ्चपल्लवको पात र नौवटा देवीको प्रतिमा स्थापना गरी महाकाली, महालक्ष्मी र महासरस्वतीको पूजा आराधना गरिन्छ।

महाकाली संहारको प्रतीक, महालक्ष्मी धनधान्य र ऐश्वर्यको प्रतीक, तथा महासरस्वती विद्या र बुद्धिको प्रतीक हुन्। यसरी नौ दिन नौवटा दुर्गाको पूजा गरिने परम्परालाई नवदुर्गा पूजाआजा भनिन्छ। पहिलो दिन शैलपुत्री, दोस्रो दिन ब्रह्मचारिणी, तेस्रो दिन चन्द्रघण्टा, चौथो दिन कूष्माण्डा, पाँचौं दिन स्कन्दमाता, छैठौं दिन कात्यायनी, सातौं दिन कालरात्री, आठौं दिन महागौरी र नवौं दिन सिद्धिदात्रीको आराधना गरिन्छ।

नवरात्रभर दुर्गा सप्तशती, श्रीमद्देवीभागवत र अन्य देवी स्तोत्रको पारायण गरिन्छ। यस अवसरमा देशभरका शक्तिपीठ, मन्दिर र पूजास्थलहरूमा भक्तजनको भीड लाग्ने गर्छ।

नवरात्रभर दुर्गा सप्तशती, श्रीमद्देवीभागवत र अन्य देवी स्तोत्रको पारायण गरिन्छ। यस अवसरमा देशभरका शक्तिपीठ, मन्दिर र पूजास्थलहरूमा भक्तजनको भीड लाग्ने गर्छ। राजधानी काठमाडौँको हनुमानढोका दरबारस्थित दसँैघरमा घटस्थापनासहित पूजा आरम्भ भएको छ। परम्पराअनुसार महानवमीको दिन त्यहाँ ५४ बोका र ५४ राँगाको बलि दिने चलन रहिआएको छ।

दसैं केवल धार्मिक पर्व नभएर सामाजिक एकताको अवसर पनि हो। रोजगार वा अध्ययनका कारण टाढा रहेका व्यक्तिहरू पर्वमा घर फर्केर परिवारसँगै बस्छन्। यही अवसरमा धेरै शैक्षिक, सरकारी तथा निजी संस्थाहरूले बिदा दिने प्रचलन छ। दसैंले पारिवारिक पुनर्मिलन मात्र होइन, गाउँ–सहर, देश–विदेशका नेपालीहरूबीच सामाजिक मेलमिलापको अनुभव पनि गराउँछ।

धर्मशास्त्रविद्हरूका अनुसार दसैं पर्व असत्यमा सत्य र आसुरी शक्तिमा दैवी शक्तिको विजयको प्रतीक हो। यस पर्वले जीवनमा सत्य, नैतिकता, परिश्रम र सहयोगको सन्देश दिन्छ।

धर्मशास्त्रविद्हरूका अनुसार दसैं पर्व असत्यमा सत्य र आसुरी शक्तिमा दैवी शक्तिको विजयको प्रतीक हो। यस पर्वले जीवनमा सत्य, नैतिकता, परिश्रम र सहयोगको सन्देश दिन्छ। नवदुर्गाको पूजा, जमरा, टीका र प्रसाद ग्रहण गर्ने प्रचलनले धार्मिक आस्था मात्र होइन, समाजिक चेतना र नैतिक मूल्यलाई पनि प्रकट गर्छ। दसैंको प्रत्येक दिनको पूजापाठको अर्थ फरक–फरक छ। शैलपुत्रीले घरको सुन्दरता र पवित्रता, ब्रह्मचारिणीले संयम र धैर्य, चन्द्रघण्टाले साहस, कूष्माण्डाले सृष्टि र समृद्धि, स्कन्दमाताले मातृत्व र सन्तानको सुरक्षा, कात्यायनीले शक्ति र साहस, कालरात्रीले विपत्ति नाश, महागौरीले शान्ति र सिद्धिदात्रीले ज्ञान र सफलता प्रदान गर्ने धार्मिक मान्यता छ।

विजयादशमीको दिन टीका, जमरा र प्रसाद ग्रहण गरी दसैं औपचारिक रूपमा सम्पन्न गरिन्छ। साइत अनुसार यस वर्ष असोज १६ गते बिहान ११ः५३ बजे सबैजनाले टीका र प्रसाद ग्रहण गर्ने शुभ समय रहेको छ। घटस्थापनादेखि कोजाग्रत पूर्णिमासम्म देवीको आशीर्वाद ग्रहण गर्नु परम्पराको हिस्सा हो। पूर्णिमाको दिन धन, ऐश्वर्य र समृद्धिको प्रतीक महालक्ष्मीको व्रत बसी जाग्राम बसेर पूजा गर्ने चलन छ।

दसैंले केवल धार्मिक आस्था मात्र प्रकट गर्दैन, समाजमा साझा मेलमिलाप, सामाजिक जिम्मेवारी र सांस्कृतिक एकता पनि जगाउँछ। घरपरिवारमा नयाँ–पुराना पीढी मिलेर पूजा गर्दा सानो–सानो परम्पराहरू पुनः जीवित हुन्छन्। साथै, यसले आर्थिक गतिविधिलाई पनि सक्रिय बनाउँछ; बजारमा चहलपहल, नयाँ सामग्री खरिद–बिक्री र सांस्कृतिक कार्यक्रमले उत्सवलाई अझ प्रभावकारी बनाउँछ।

सारांशमा, बडादसैं धर्म, संस्कृति, सामाजिक एकता र पारिवारिक मिलनको प्रतीक हो। घटस्थापना, जमरा, नवदुर्गा पूजाआजा, टीका र प्रसाद ग्रहण गर्ने सम्पूर्ण परम्पराले नेपाली जीवनमा आध्यात्मिक, सामाजिक र सांस्कृतिक आयामलाई सुदृढ बनाउँछ। यस पर्वले मानवलाई सत्य, धर्म, सहिष्णुता र मेलमिलापको पाठ सिकाउँछ।